Budapest 5 °C
Magyar Magyar

Sinagoga u Dohanj ulici

Sinagoga u Dohanj uliciBudimpeštaBudimpešta sa okolinom

Sinagoga u Dohanj ulici u Budimpešti je jedan od najvećih jevrejskih hramova u Evropi, u očaravajućem okruženju, u maloj oazi punoj izložbi, ostalih sinagoga, sa grobljem, gde čovek može da luta po volji. 

Od simboličnog je značaja da je na susednom placu stajala kuća u kojoj je 1860. rođen mađarski pisac Tivadar Hercl, otac ideje stvaranja današnje jevrejske države. Sinagoga u Dohanj ulici, sagrađena sredinom 19. veka u mavarskom stilu sa bogatom istočnjačkom ornamentikom, na površini od 1200 kvadratnih metara, sa svojim 44 metara visokim tornjevima, postala je toliko ogromna da je u celom svetu jedino jedna sinagoga u Menhetenu veća od nje. Građevinu je projektovao arhitekta bečke sinagoge, Ludvig Ferster, koji je često radio zajedno sa Otom Vagnerom, dok je ornamentika enterijera rad mađarskog arhitekte Friđeša Fesla.  

Jevreji, koji su igrali značajnu ulogu u modernizaciji mađarske ekonomije i kulture, smatrali su da je u zoru sticanja građanske ravnopravnosti došlo vreme da se odreknu određenih srednjovekovnih elemenata svoje religije. Tako je nastao jevrejski neološki verski trend, koji je ubrzo postao najpopularniji u Mađarskoj. Promene su bile uočljive i u arhitekturi sinagoga, tako i u slučaju one u Dohanj ulici. Istina, žene i muškarci su i dalje bili odvojeni, ali se više nisu molili u različitim prostorijama, nego je prizemlje bilo predviđeno za muškarce, a galerija za žene. Raspored prostora u neološkim sinagogama u mnogome liči na hrišćanske crkve, tako i u sinagogi u Dohanj ulici, koja ima čak i orgulje. Čiji zvuk oko tri hiljade ljudi može da sluša istovremeno. Imućnije jevrejske porodice, koje su držale do sebe, mogle su da kupe mesto za sedenje sa isključivim pravom korišćenja. Po jedno ovakvo mesto u klupama sinagoge imalo je toliku vrednost da se čak prihvatalo u svrhu hipoteke. Sinagoga danas više nije samo centar verskog života Jevreja u Budimpešti, već i popularna koncertna dvorana, zahvaljujući izvanrednoj akustičnosti. 

Pored sinagoge preporučuje se i šetnja u romantičnoj bašti, zasađenoj sumornim dudovima, okruženoj arkadama, koje je odvajaju od vreve centra grada. Centralni element bašte je Hram heroja u modernističkom i orijentalnom stilu, čiji je projektant Laslo Vago, a koji je podignut tridesetih godina u spomen deset hiljada mađarskih vojnika jevrejskog porekla, palih u Prvom svetskom ratu. Međutim, od Drugog svetskog rata bašta ne odaje poštu samo hrabrim vojnicima, već podseća i na žrtve holokausta. Naime, bašta je takođe postala deo zatvorenog geta, u koji su u jesen 1944. strpali dobar deo budimpeštanskih Jevreja, oko sedamdeset hiljada ljudi, i ogradili ih visokom ogradom od spoljnog sveta. Jedan deo zida, koji se nalazi u bašti, kasnije je ponovo podignut u znak sećanja. Tokom holokausta, od žrtava, stradalih u budimpeštanskom getu, ovde je na brzinu sahranjeno više od dve hiljade, nakon što su savezničke snage zauzele Budimpeštu i oslobodile geto. Uprkos što Jevrejima vera zabranjuje sahranjivanje pored sinagoge. Bašta je na taj način postala jedno od najpotresnijih i najautentičnijih mesta u spomen holokausta. Ispod drveća su formirane leje u obliku grobova, gde polažu spomen ploče porodice, čiji rođaci ovde počivaju.  

Postavljen je i spomenik mađarskim herojima pokreta otpora i vođama pobune u varšavskom getu. Iza Hrama heroja stoji Spomenik jevrejskih mučenika, u spomen parku koji je dobio ime po švedskom diplomati, spasitelju više hiljada mađarskih Jevreja, Raulu Valenbergu. Čelični listovi spomenika u obliku žalosne vrbe takođe podsećaju na žrtve. Ne poznavajući grob svojih bližnjih, mnoge porodice daju da se njihovo ime ugravira na listove. Postavljanju spomenika pridoneo je i američki glumac mađarskog porekla, Toni Kertis. Ulaznica za sinagogu važi i za razgledanje Jevrejskog muzeja, čija stalna postavka svojim divnim kujundžijskim predmetima i porculanima pruža uvid u svet jevrejske svakodnevnice i praznika.

WONDERS OF HUNGARY: DOHÁNY STREET SYNAGOGUE, BUDAPESTWelcome to the next episode of Wonders of Hungary, in which we present you the Dohány Street Synagogue of Budapest. This synagogue is not only the largest Hebrew temple in Europe but its surroundings are like a small island with a fabulous atmosphere, full of exhibitions, synagogues, cemeteries and memorials.
Wonders of Hungary: Dohány Street Synagogue, Budapest
WOW Hungary - Greater Budapest
Wonders of Hungary: Pannonhalma Archabbey
Budapest: shaped by heritage

OBILAZITE MAĐARSKU KAO MEŠTANI