Tragom starih Rimljana u Sambotelu (Sombathelyu)

Prethodnika Sambotela iz rimskog doba, Savariu, osnovali su prvi rimski doseljenici oko 50. n.e. Prvi je od prethodnika mađarskih gradova koji su postojali u rimskom dobu (Pečuj, Budim, Šopron) dobio status grada od cara Klaudija. Kroz njega je prolazio i trgovački put iz Severne Evrope prema Sredozemlju, ćilibarski put, dapače i svoj nastanak može tome da zahvali, jer je zapadnom delu koji je zahvaćao Panoniju bio potreban centar. U gradu su podizane crkve, javna kupatila i javne zgrade, a ovde je rođen (te potom odrastao u Italiji) sveti Martin, jedan od velikih svetaca antičke Evrope. Savarijin procvat okončala je seoba naroda, prema legendi, hunski kralj Atila zauzeo je grad, ali je u tome verovatno ulogu imao i razorni zemljotres, zbog kojeg su stanovnici grada pobegli u Italiju. 

Posetioce zato s razlogom uzbuđuju drevne relikvije kojima obiluje ovaj županijski centar. One se mogu temeljno proučiti tokom jednodnevne ili dvodnevne posete. U Muzeju Savaria, jednome od najstarijih i najvećih muzeja u provinciji, možete da pogledate iznimno bogatu rimsku zbirku, no najpoznatiji rimski spomenik ipak je svetski poznati Iseum. Od poznatih Izidinih hramova, po veličini u svetu samo su Izidini hramovi u Aleksandriji i Rimu veći. Izida je bila najpoznatija egipatska boginja, oličenje ženstvenosti, bračne vernosti, majčinske ljubavi, vetra, jedrenja, jednom rečju, mnoštvu pozitivnih stvari, pa nije ni čudo da je njezin kult dospeo u Panoniju iz tako dalekog kutka Rimskog Carstva. Mermerne rezbarije svetilišta otkrivene su slučajno, a arheološka iskopavanja započela su 1955. godine. Iseum je jedinstven po tome što je rekonstruisan i u njemu je organizovana izložba o istoriji religije (Arheološka radionica i trezor Iseum Savariense), gde su izloženi najznačajniji nalazi iz 1955. – 1963. i 2001. – 2010., kao što su fasadni reljefi, kultne skulpture, pribor koji se koristio za obrede. Možemo upoznati kult Izide i istorije religije Panonije u rimsko doba, ali i privatnu kolekciju iz 1908. koja sadrži antikvitete prikupljene tokom putovanja dvoje braće u Egipat i služi kao podloga za razumevanje Izidinog kulta. 

Iseumu pripada i jedan poprilično čudan urbani fenomen, izložbeni prostor ispod filijale OTP banke na Glavnom trgu (Fő tér), koji može da se poseti tokom grupnih šetnja, a otkriva delove ulice nekadašnjeg južnog centra grada, 6 metara široku glavnu ulicu i kanale ispod njih. Klijenti filijale banke (dok čekaju na svoj red) kroz stakleni pod mogu da proučavaju nekadašnju rimsku raskrsnicu i kanale. Glavni trg (Fő tér) je inače srce Sambotela, kad dođemo ovamo, bacimo pogled na secesijsku palatu starog Udruženja štedionica Sambotel, koja trenutno funkcioniše kao poslovni centar. 

Najvećem antičkom ostatku Savarije koji je sačuvan u jednom delu možemo da se divimo u Bašti ruševina pokraj katedrale, nazvane po arheologu Ištvanu Jardanji-Pauloviču, istraživaču Panonije. Ovde je stajala monumentalna palata, koju su posećivali i rimski carevi. Iskopavanja koja su započela 1932. godine otkrila su ulice, stambene zgrade, javne zgrade, radionice, grnčarske peći i jednu izuzetnu mozaičku površinu. U Bašti ruševina možete prošetati bazaltom prekrivenim putem kojim su nekoć marširale rimske sandale, videti ruševine nekadašnjeg Merkurovog svetilišta, ostatke palate i osmougaonog kupatila ili izložbu koja prikazuje nalaze iz područja grnčarije. 

Na Trgu Daniela Berženjija pored Bašte ruševina, možemo videti daljnja rimska blaga na impresivnoj izložbi na zatvorenom Sala Terrena. Prizemlje Episkopske palate samo po sebi lepo izgleda, ukrašeno je spektakularnim slikama s antičkom tematikom. Ovde je izloženo kamenje Savarije, koje je isplivalo na površinu tokom izgradnje crkvenih zgrada u Sambotelu i rušenja srednjovekovnog dvorca. Fragmenti stubova i statua, te nadgrobni natpisi bili su izloženi u Episkopskoj palati već 1784. godine, čime je Sala Terrena postala prvi arheološki lapidarij i muzej u Mađarskoj. Takođe vredi posetiti i izložbe koje se održavaju u drugim salama Episkopske palate, kasnobarokna palata jedna je od znamenitosti Sambotela. 

U Sambotelu se nalazi i najstarije i najduže vremena korišćteno javno groblje u zemlji, gde su pokopavani Rimljani i prvi hrišćani, te gde je nekoć stajala rodna kuća sv. Martina; na tome je mestu izgrađen Centar za posetioce sv. Martin koji prikazuje rimske i ranohrišćanske relikvije. Želimo li se jače zadubiti u svakodnevni život rimskog doba, posetimo Istorijski tematski park, gde možemo da isprobamo kako je bilo živeti u Panoniji u tadašnjim uslovima. 

Ako se osećamo prepuni antičkog života, možemo da biramo između više drugih muzeja i znamenitosti u Sambotelu. Zbirka Šmidt, Galerija Sambotel, Eparhijska zbirka i Centar za posetioce Janoš Sili, te prelepa katedrala nude uzbudljivu rekreaciju. Ako Vam sve ovo nije dovoljno, možete da vozite pedaline na Jezeru za čamce, da istražite obližnji Muzej na otvorenom Vaši ili da se divite prirodnim atrakcijama u Arboretumu i ekoturističkom centru u Kamonu.