Budimska palata

Prvo utvrđenje na budimskom brdu podignuto je u 13. veku, posle najezde Tatara, po naređenju vladara Mađarske. Izgradnju impozantne palate u gotskom stilu započeli su Anžujski vladari pod kojima je ceo dvor trajno preseljen ovde – time je Budim postao prestonica zemlje. Zlatno doba palate bio je period vladavine kralja Maćaša I, pod kojim je od skoro svih evropskih dvorova prvi put ovde odomaćen renesansni građevinski stil, nastao u Italiji. U palati se vodio intenzivan intelektualni život, veliki naučnici i umetnici Evrope stvarali su u njoj, i tu je bila smeštena i nadaleko čuvena Maćaševa biblioteka, Bibliotheca Corvina. Kao model za građevinske radove verovatno je poslužila tadašnja rekonstrukcija zgrade Palaco Vekio u Firenci.

Tokom najezde Turaka u 16. veku palata je polako izgubila značaj. Za vreme čuvene bitke za povratak Budima od Turaka 1686. godine kompleks zgrada u gotskom i renesansnom stilu skoro potpuno je uništen – ne toliko zbog opsade, nego zbog ogromnog požara koji je usledio. Habsburški vladari posle toga više nikada nisu vratili svoj dvor na Budim – iako je za vreme Marije Terezije sagrađena nova palata, u koju se na izvesno vreme uselio univerzitet iz Nađsombata. Na bakrorezima i slikama iz tog vremena lepo se vidi opservatorija, tipična kula četvrtastog oblika u sredini zgrade, koja je kasnije srušena.

Danas poznatu veličinu Budimska palata dobila je tokom vladavine Franje Josifa I, 1904. godine. Iako sa suprugom Sisi ni oni nikada nisu planirali da premeste svoj dvor u mađarski glavni grad, provodili su ovde više vremena, nego njihovi preci. Niz krasnih sala sa pogledom na Dunav mogao je da se otvori u jedinstvenu, 304 metara dugu prostoriju, koja je bila jedna od najvećih u Evropi. Pompezna neobarokna palata teško je oštećena u Drugom svetskom ratu, a radovi su se odužili za vreme socijalizma, pa je obnovljena tek 1980-tih godina u mnogo jednostavnijoj formi od originalne. Kvart Budimske tvrđave deo je budimpeštanske svetske baštine od 1987. godine, trenutno u njenim prostorijama rade Nacionalna biblioteka Sečenji, Mađarska nacionalna galerija i Budimpeštanski istorijski muzej, a u neposrednom okruženju palate održavaju se kulturni i gastronomski festivali. Za posetu kupole, odakle se pruža pogled na fantastičnu panoramu grada, potrebna je posebna ulaznica, a ispod brda Varheđ proteže se ogroman sistem pećina, koje su delimično takođe otvorene za posetioce. Sveobuhvatna restauracija Budimske palate i njenog istorijskog okruženja, obnova vrednosti koje su propale za vreme i nakon Drugog svetskog rata, trenutno je u toku u okviru Nacionalnog Hausman programa.