Hiljadugodišnja Benediktinska glavna opatija u Panonhalmi i njeno prirodno okruženje

Istorijat opatije dug je preko hiljadu godina, a po legendi ovde, na području tri brega, rođen je Sveti Martin (biskup Tura u 4. veku). Okolina je bila važno vinogorje Panonske provincije u rimsko doba. Po predanju ovde je završeno osvajanje teritorije nove otadžbine Mađara – na ovim bregovima se odmarao Arpad, vrhovni vođa ugarskih plemena pošto je porazio moravskog vladara Svatopluka. Tokom formiranja hrišćanske mađarske države ovdašnju benediktinsku opatiju osnovao je 996. godine knez Geza, a zatim je njegov sin, kralj Sveti Ištvan, osnivač države bogatim darovima osnažio opatiju, koja je na taj način postala najznačajniji memento simboličnog otvaranja prema Zapadu i hrišćanstvu.

Opatija u Panonhalmi više od hiljadu godina funkcioniše kao istaknuti duhovni i kulturni centar zemlje. Uspela je da očuva kontinuitet i značaj u kulturnom životu i tokom olujnih vremena mađarske istorije i pored toga što su redovnici morali više puta da beže za vreme turske vladavine, a tokom epohe prosvećenosti sin Marije Terezije, Jozef II jedno vreme je čak raspustio red. Posle reorganizacije 1802. godine vladar im je poverio važan zadatak na polju prosvete, koji nastavljaju i danas u okviru gimnazije sa internatom. Zahvaljujući vekovnoj kulturnoj misiji opatija danas raspolaže bogatom umetničkom i naučnom zbirkom, biblioteka se može pohvaliti najvećom benediktinskom zbirkom u svetu, a u arhivu glavne opatije čuva se povelja o osnivanju opatije u Tihanju iz 1055. godine, koja je ujedno najstariji zapis na mađarskom jeziku (takođe u celoj finsko-ugarskoj porodici jezika).

Građevina je značajna i iz aspekta istorije arhitekture. Zgrada opatije jedini je sačuvan primer domaćeg spomenika tradicionalnog benediktinskog samostana sa klausterom. Harmonično objedinjuje mnoge značajne građevinske pravce proteklih hiljadu godina – pored najstarijih delova građenih u stilu romanike (na primer klauster i kripta), značajni su i elementi gotske bazilike, kao i stilski detalji baroka ili klasicizma.

Manastiru opatije, gde danas živi oko četrdesetak redovnika, danas ponovo pripada veće područje vinograda i vinarija sa tradicijama koje sežu unazad do rimskog doba. Redovnici se bave i proizvodnjom raznih esencija, destilata i drugih proizvoda od lekovitog bilja – njihovi proizvodi vrhunskog kvaliteta sve su popularniji.