Busójárás: obchody karnawałowe w Mohaczu

Busójárás to znana na całym świecie i popularna tradycja ludowa przepędzania zimy, kultywowana przez chorwacką grupę etniczną Šokci z Mohacza. Miejscowi tradycję łączą z legendą przepędzenia Turków, zgodnie z którą ukrywający się na pobliskich mokradłach mieszkańcy wioski przebrani w maski podnosząc ogromny hałas przegnali zabobonnych Turków. Natomiast zwyczaj najprawdopodobniej przybył wraz z osiadłą tu, pochodzącą z Bałkanów ludnością Šokci, którego obecna forma ukształtowała się już na miejscu.

Istotą busójárás w tradycji Šokci jest „poklade”, czyli przemienienie, przekształcenie. Podchodzi się do tego bardzo poważnie: święto jest traktowane jako zmieniony pod maską, instynktowny, oderwany od czasu i przestrzeni stan świadomości. W tym czasie pozwala się na wiele takich rzeczy, które na co dzień są zabronione. Zgodnie z tradycją busó w czasie trwania święta twarz i tożsamość muszą pozostać w ukryciu, dlatego niektórzy w tym celu wielokrotnie zmieniają swoje maski.

Główną postacią jest busó: potworny osobnik w drewnianej masce i kożuchu na lewej stronie, w portkach wypchanych słomą, ewentualnie rajstopach z wystającymi guzkami i w kierpcach. Kożuch związany jest w pasie łańcuchem lub liną, rzadziej pasem, stałym atrybutem są dzwony pasterskie, kołatki lub drewniane maczugi. Ponadto mogą mieć dodatkowe przedmioty: drewniane widły, kijanki do prania (praćak), koromysło (obramenica), kije, lalki w baliach drewnianych lub przywiązane do pasa tykwy. Po mieście często przemieszczają się wozami lub przystrojonymi traktorami z naczepką. Częścią tradycji stało się, że grupy busó z roku na rok rywalizują ze sobą, kto wniesie w wygląd najbardziej humorystyczny, zadziwiający, nowy, ale zgodny z tradycją pomysł.

Szépbusók to ubrane w strój ludowy Šokci dziewczęta z zawoalowanymi twarzami. W stroje te czasem przebierają się też mężczyźni. Ważnym i praktycznym ich zadaniem jest koordynacja busó, którzy z uwagi na maskę mogą mieć zmniejszone pole widzenia. Prowadzą ich pod rękę lub idą tuż przy nich, są oczami osób ubranych w maski.

Postaciom busó towarzyszą Jankele, ubrani w potargane ubrania, z workami na głowach. Ich zadaniem jest odganianie ludzi zgromadzonych na ulicy, głównie przedrzeźniających ich dzieci. Żartobliwie poklepują każdego, kogo zdołają workiem wypełnionym mąką, popiołem lub trocinami - dziś raczej już tylko tym ostatnim.

Busó zrzeszają się w oficjalnych grupach, które wspólnie przygotowują się do wielkiej uroczystości, a w ciągu roku utrzymują dobre relacje i pomagają sobie nawzajem. Istnieje ponad 50 takich oficjalnych grup, ale są też busó indywidualni, działający poza grupami.

Dawniej hałaśliwe grupy chodziły od domu do domu, gdzie ich dobre życzenia i zaklęcia przeganiające zimę były nagradzane strawą i napojami. Ich przemarsz dziś wyrósł do serii wydarzeń ożywiających całe miasto. Centralnym miejscem wydarzeń jest plac Széchenyi, którym towarzyszą liczne efekty dźwiękowe i świetlne: wystrzały z armat, płonące pochodnie i hałas robiony czymkolwiek.

W karnawałową niedzielę busó przeprawiają się przez Dunaj, odbywa się korowód, wodą spławiana jest trumna zimy, a wieczorem zapalana jest największa watra.

Turyści przyjeżdżają głównie na programy weekendowe, a mieszkańcy Mohacza cieszą się karnawałem również we wtorek, kiedy na rynku głównym palą (drugą) trumnę zimy i witają wiosnę.

Maski będące symbolem tego święta wykonują profesjonalni rzeźbiarze, artyści ludowi, liczący się ze sobą i szczycący się własnym rozpoznawalnym stylem. Niektórzy twierdzą, że prawdziwi busó wykonują swoje maski własnoręcznie.

Busójárás z Mohacza od 2009 r. figuruje na reprezentatywnej liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

• Jednym z tradycyjnych okrzyków busó podczas korowodu jest “bao-bao!”.
• Kiedy busó jeszcze chodzili od domu do domu, swoje przybycie domownikom sygnalizowali rogiem, następnie potrząsając hałaśliwymi grzechotkami i dzwonami pasterskimi obchodzili podwórze, uderzali w rogi domów, obchodzili zwierzęta w stajniach, a busó niosący worek posypywał popiołem słomę pod zwierzętami, ziemię na ganku i na progu, aby odgonić choroby i zło.
• Busó nosili ze sobą również brony, którymi orali podwórza, a następnie przeprowadzali symboliczny siew, aby zbiory były obfite. Na przełomie XIX i XX w. orali już tylko podwórza tych gospodarzy, którzy przyjmowali ich niechętnie.
• Dawniej w uroczystościach busójárás mogli brać udział tylko kawalerowie w wieku poniżej 45-50 lat oraz mężczyźni żonaci, a kobiety mogły pomagać wyłącznie w męskich przebraniach. Dziś już wygląda to inaczej, w uroczystościach busójárás oprócz mężczyzn za busó przebierają się również dzieci, a czasem nawet kobiety.
• Symboliczną broń busó, maczugę z wielu wici składano/składa się bez użycia gwoździ. Jest jak poprzednik dzisiejszych znanych zagadek logicznych, która również symbolizowała kompetencje i umiejętności.
• W dawnych czasach busó powalczyli ze sobą honorowo, żeby dowiedzieć się czy za maską ukrył się młody, czy stary busó.
• Róg wykonywano z rozłupanej i wydrążonej wierzby, wiązano go w kilku miejscach wikliną tak, aby się nie rozpadł, a następnie umieszczano w stajni, gdzie miał w wilgotnym powietrzu napuchnąć i dawać piękny dźwięk. Często trzymetrowy róg niósł jeden busó, a drugi w niego dmuchał. Dziś stosuje się przedmioty wydające dźwięki, które są łatwiejsze w użyciu.
• Przez sześć dni karnawału grupom busó towarzyszą muzykanci ludowi, którzy sami biorą udział w wydarzeniach. Kapele to zazwyczaj zespoły tamburynowe, ale ostatnio częściej pojawiają się też dudziarze, którzy stali się integralną częścią uroczystości.
• Stroje kobiece są przekazywane z pokolenia na pokolenie, można spotkać elementy garderoby liczące kilkaset lat. Niektóre z nich mogą być cenniejsze od kompletnego nakrycia wierzchniego busó.